Sains Malaysiana 51(8)(2022): 2365-2375

http://doi.org/10.17576/jsm-2022-5108-03

 

Kepelbagaian Makroinvertebrat Bentik Di Sungai Jeriau, Bukit Fraser, Pahang, Malaysia

(Diversity of Benthic Macroinvertebrates in Sungai Jeriau, Bukit Fraser, Pahang, Malaysia)

 

HASYA SHAZWANI HASNORAMRI, LAU HOR YUE & AHMAD, A.K.*

 

Jabatan Sains Bumi dan Alam Sekitar, Fakulti Sains dan Teknologi,

Universiti Kebangsaan Malaysia, 43600 UKM Bangi, Selangor Darul Ehsan, Malaysia

 

Diserahkan: 29 September 2021/Diterima: 10 Februari 2022

 

Abstrak

Sungai Jeriau ialah sungai yang tidak terganggu oleh aktiviti antropogen dan dipercayai mempunyai kualiti air yang baik serta kepelbagaian biologi akuatik yang tinggi. Oleh itu suatu kajian telah dijalankan untuk menilai kualiti air dan kepelbagaian komuniti makroinvertebrat bentik di sungai tersebut serta mengenal pasti makroinvertebrat bentik yang berpotensi sebagai penunjuk biologi di ekosistem tanah tinggi. Persampelan telah dilakukan pada bulan April 2020 dan sebanyak sembilan stesen telah disampel yang mewakili Sungai Jeriau dan salah satu anak sungai yang bersambung dengan Sg. Jeriau. Makroinvertebrat bentik disampel menggunakan jaring Surber dan pengukuran in-situ kualiti air telah dilakukan untuk parameter kekonduksian, pepejal terlarut (TDS), pH, halaju air, suhu dan oksigen terlarut (DO) menggunakan meter YSI 885. Berdasarkan kepada piawaian kualiti air kebangsaan (NWQS), Sungai Jeriau didapati mempunyai kualiti air yang baik dan berada dalam kelas I untuk semua parameter yang dikaji. Ujian Kruskal-Wallis menunjukkan kebanyakan parameter kualiti air berbeza dengan bermakna di antara stesen persampelan (p<0.05, α=0.05) kecuali parameter suhu. Sejumlah 3085 individu makroinvertebrat bentik yang terdiri daripada 1 filum, 2 kelas, 8 order dan 52 famili telah direkodkan di kawasan kajian. Kawasan kajian didominasi oleh famili Elmidae dan Scirtidae (Order:Coleoptera), Baetidae dan Heptageniidae (Order:Ephemeroptera), Hydropsychidae dan Perlidae (Order:Trichoptera)  diikuti oleh Tipulidae, Chironomidae dan Simulidae (Order:Diptera). Purata nilai Indeks Kepelbagaian Shannon (H’) adalah 2.56±0.17, Indeks Keseragaman Pielou (J) (0.76±0.09), Indeks Kekayaan Margalef, DMg (4.99±1.72) dan Indeks Reciprocal Berger-Parker (4.54±1.51) yang menunjukkan kualiti ekosistem di antara sederhana tertekan dan baik. Nilai kepelbagaian Shannon rendah disebabkan oleh pendominasian oleh beberapa famili seperti di atas dan pengiraan dilakukan pada aras hirarki taksonomi yang tinggi iaitu famili. Variasi kelimpahan makroinvertebrat bentik di kawasan kajian adalah besar iaitu lebih daripada 70%, dan ujian CCA menunjukkan kekonduksian, suhu dan oksigen terlarut mempunyai pengaruh terhadap famili Elmidae, Chironomidae dan Baetidae. Ujian Monte Carlo menunjukkan terdapat variasi yang signifikan pada paksi–1 CCA (p<0.05) bagi parameter kekonduksian dan oksigen terlarut. Hasil kajian menunjukkan Sg. Jeriau menampung kepelbagaian yang tinggi dan famili Elmidae, Chironomidae dan Baetidae berpotensi sebagai penunjuk biologi ekosistem sungai tanah tinggi.

 

Kata kunci: Ekosistem sungai; indeks kepelbagaian; pemonitoran biologi

 

Abstract

Sungai Jeriau is a pristine river and is not significantly affected by anthropogenic activities. This river is therefore predicted to have good water quality and support high aquatic diversity. A study was undertaken to determine the water quality status and benthic macroinvertebrate diversity as well as to identify potential benthic macroinvertebrates as biological indicators of highland ecosystems. Sampling was undertaken in April of 2020 and nine sampling stations were sampled to represent Sg. Jeriau and one of its tributaries. Benthic macroinvertebrates were sampled using a Surber sampler and in-situ measurements were undertaken for water conductivity, dissolved solids, pH, river velocity, river water temperature and dissolved oxygen using YSI 885 meter. In regard to the National Water Quality Standard (NWQS), Sg. Jeriau is in good shape and classified as Class I based on every parameter. A Kurskal-Wallis test demonstrated that the majority of water quality values between stations differ significantly (p<0.05, α=0.05) except water temperature, which was constant between stations. A total of 3085 benthic macroinvertebrates that consists of 1 phylum, 2 classes, 8 orders and 52 families were recorded. The studied river was dominated by Elmidae and Scirtidae (Order: Coleoptera), Baetidae and Heptangeniidae (order: Ephemeroptera), Hydropsychidae and Perlidae (order: Trichoptera) followed by Tipulidae, Chironomidae and Simulidae (order: Diptera). Shannon diversity index average was 2.56±0.17. Pielou evenness index (0.76±0.09), Margalef richness index (4.99±1.72) and reciprocal Berger-Parker index (4.54±1.51) indicated that the ecosystem was between fair to good quality. The Shannon diversity value was slightly low due to a high dominance by the above-mentioned families as well as calculations made at the family level. Benthic invertebrates exhibited high variation (70%) and CCA analysis demonstrated that conductivity, water temperature and dissolved oxygen had significant influence on Elmidae, Chironomidae and Baetidae. Monte Carlo tests exhibited significant variation in axis 1 of the CCA analysis (p.0.05) for conductivity and dissolved oxygen. These results demonstrates that Sg. Jeriau supports high Elmidae, Chironomidae and Baetidae and these families have high potential as good biological indicators for highland ecosystems.

 

Keywords: Biological monitoring; diversity index; river ecosystem

 

RUJUKAN

Abdullah, M.P., Khalik, W.M.A.W.M. & Idris, M.I. 2015. Water quality of the Raub-Fraser’s Hill Corridor. Dlm. Prosiding SESKORFRA (19 – 20 Mei 2015). Kelab Danau Golf, UKM, Bangi Selangor. pp. 104-108.

Ahmad, A.K., Hafizah, A. & Aisyah, S.O.S. 2021. Chironomidae (Order: Diptera) diversity in relation to water quality of highland rivers at Cameron Highlands, Malaysia. Journal of Environmental Biology 42(3): 824-831.

Ahmad, A.K., Abd Aziz, Z., Fun, H.Y., Ling, T.M. & Shuhaimi Othman, M. 2013. Makroinvertebrat bentik sebagai penunjuk biologi di Sungai Kongkoi, Negeri Sembilan, Malaysia. Sains Malaysiana 42(5): 605-614.

Ahmad, A.K., Idris, A.B., Othman, M.S., Salwana, H. & Hamisah, H. 2008. A preliminary survey of chironomids diversity at headwater of Langat River, Selangor. Serangga 13(1-2): 1-18.

Al-Shami, S.A., Rawi, C.S.M., Hassan Ahmad, A. & Nor, S.A.M. 2010. Distribution of Chironomidae (Insecta: Diptera) in polluted rivers of the Juru River Basin, Penang, Malaysia. Journal of Environmental Sciences 22(11): 1718-1727.

APHA. 1995. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. 19th ed. Washington. DC: American Public Health Association.

Aweng, E.R., Sharifah Aisyah, S.O., Ahmad Abas, K., Ahmad Fadli, A.S., Azrinaaini, M.Y. & Liyana, A.A. 2014. Influence of  water  quality  index  (WQI)  on  biotic  indices  of  benthic macroinvertebrate at Highland Rivers in Kelantan and Pahang. Jurnal Teknologi 72(5): 5-8.

Brinkhurst, R.O. 1971. A Guide for the Identification of British Aguatic Oligochaeta. Ambleside & Westmorland: Freshwater Biological Association.

Che Salmah, M.R.Al-Shami, S.A.Abu Hassan, A.Madrus, M.R. & Nurul Huda, A. 2014. Distribution of detritivores in tropical forest streams of peninsular Malaysia: Role of temperature, canopy cover and altitude variability. International Journal of Biometeorology 58(5): 679-690.

Cranston, P.S. 2004. Insecta: Diptera, Chironomidae. Dlm. The Freshwater Invetebrates of Malaysia and Singapore, Malaysia, disunting oleh Yule, C.M. & Yong, H.S. Academy of Science. hlm. 711-735.

Firmiano, K.R.Castro, D.M.Linares, M.S.Callisto, M. 2021. Functional responses of aquatic invertebrates to anthropogenic stressors in riparian zones of Neotropical savanna streams. Science of the Total Environment 753: 141865.

Hach 2007.  DR 2800 Spectrophotometer Procedures Manual. 2nd ed. USA: Hach company.

Harun, S., Al-Shami, S.A., Dambul, R., Mohamed, M. & Abdullah, M.H. 2015. Water quality and aquatic insects study at the lower Kinabatangan River Catchment, Sabah: In response to Weak La Niña Event. Sains Malaysiana 44(4): 545-558.

Hauer, F.R. & Hill, W.R. 2007. Temperature, light and oxygen. Dlm. Methods in Stream Ecology. 2nd ed., edited by Hauer, F.R. & Lamberti, G.A. San Diego: Academic Press/Elsevier. pp. 103-117.

Jacks, F.Milošević, D.Watson, V.Beazley, K.F.Medeiros, A.S. 2021. Bioassessment of the ecological integrity of freshwater ecosystems using aquatic macroinvertebrates: The case of Sable Island National Park Reserve, Canada. Environmental Monitoring and Assessment 193(5): 257.

Kutty, A.A. & Ibrahim, H. 2015. Potensi Chironomidae sebagai penunjuk biologi di sungai rekreasi terpilih Janda Baik, Pahang, Semenanjung Malaysia. Serangga 23(2): 1-13.

Musthafa, M.M. & Abdullah, F. 2019. Beetles species richness along environmental gradients at montane ecosystem in Fraser's Hill, Peninsular Malaysia. Sains Malaysiana 48(7): 1395-1407.

Nor Zaiha, A., Mohd Ismid, M.S. & Salmiati. 2015. Temporal distribution of benthic macroinvertebrate communities from tropical forest stream in gunung pulai recreational forest, Johor, Peninsular Malaysia. Sains Malaysiana 44(9): 1223-1228.                                                                                                                                                                

Patang, F., Soegianto, A. & Hariyanto, S. 2018. Benthic macroinvertebrates diversity as bioindicator of water quality of some rivers in East Kalimantan, Indonesia. International Journal of Ecology 2018: 1-12.

Ridzuan, D.S., Md. Rawi, C.S., Hamid, S.A. & Al-Shami, S.A. 2017. Determination of food sources and trophic position in Malaysian tropical highland streams using carbon and nitrogen stable isotopes. Acta Ecologica Sinica 37(2): 97-104.

Satar, N.A.A., Kutty, A.A. & Ibrahim, H. 2018. Biodiversity of benthic macroinvertebrates in Air Terjun Lata Kinjang, Chenderiang, Perak, Malaysia.  Serangga 23(1): 99-111.

Sharifah Aisyah, S.O., Aweng, R.R., Ahmad Fadli, A.S. & Azrinaaini, M.Y. 2014. Benthic macroinvertebrates composition and distribution at Sungai Dawai and Sungai Dekong in Lojing Highland, Gua Musang, Kelantan. Jurnal Teknologi 68(3): 125-131.

Siti Hafizah, A. 2017. Kepelbagaian Chironomidae di sungai-sungai tanah tinggi terpilih, Malaysia. Universiti Kebangsaan Malaysia. Tesis Sarjana (Tidak Diterbitkan).

Tan, K.W. & Beh, W.C. 2015. Water quality monitoring using biological indicators in Cameron Highlands Malaysia. Journal of Sustainable Development 8(3): 28.

Türkmen, G. & Kazanci, N. 2010. Applications of various biodiversity indices to benthic macroinvertebrate assemblages in streams of a national park in Turkey. Review of Hydrobiologia 3(2): 111-125.

Yorulmaz, B.Ertaş, A. 2021. Water quality assessment of Selendi Stream and comparative performance of the indices based on benthic macroinvertebrates and physicochemical parameters. Biologia 76(9): 2599-2607.

Yule, C.M. & Yong, H.S. 2004. Freshwater Invertebrates of the Malaysian Region. Academy of Sciences Malaysia.

 

*Pengarang untuk surat-menyurat; email: abas@ukm.edu.my

   

   

 

 

sebelumnya